 |
| Fot.: Adrianna Rafalska (Nowy Krępiec, 23.04.2016 r.) |
Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus)
Moje spotkanie z grzebiuszką było dość nietypowe. Rok
temu, kiedy przekopywałam na wiosnę ziemię, aby posiać tam różne rośliny, przez
przypadek wykopałam jakieś stworzenie (jak dobrze, że nic mu się nie stało!).
Na pierwszy rzut oka wydawało mi się, że to ropucha – nie pasowały mi jednak te
specyficzne, pionowe, jakby „kocie”, źrenice,
których to ropuchy nie posiadają.
Chwila internetowych poszukiwań i wiedziałam już, że mam do czynienia z grzebiuszką
ziemną – jedynym krajowym
przedstawicielem rodziny grzebiuszkowatych (Pelobatidae), zwanych też, nieco zabawianie, huczkami. Płazy te należą do rzędu Anura,
który obejmuje rodziny, których przedstawiciele nie posiadają ogona i charakteryzują się dość krępą sylwetką. Poza grzebiuszkowatymi,
zaliczamy do tego taksonu także żabowate (Ranidae)
, ropuchowate (Bufonidae),
ropuszkowate (Alytidae) i
rzekotkowate (Hylidae) – o niektórych
z nich postaram się opowiedzieć w przyszłości [1].
Wróćmy jednak do bohaterów tego
wpisu. Gatunki należące do Pelobatidae
występują głównie na półkuli północnej (Ameryka Płn., Europa, Afryka Płn., Azja
Mniejsza, płd.-wsch. Azja) [2]. W
obrębie tej rodziny wyróżniano trzy rodzaje:
Pelobates, Spea i Scaphiophus, jednak na chwilę obecną dwa ostatnie
taksony, które obejmują jedynie amerykańskie gatunki, są określane jako odrębna
rodzina Scaphiopodidae [3].
Grzebiuszka ziemna (Pelobates
fuscus), znana także jako huczek ziemny, występuje na terenie Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej (wyjątkiem są jedynie tereny górzyste) [2]. Poza już wspomnianymi charakterystycznymi
źrenicami, które spośród krajowych płazów występują jedynie u tego gatunku, grzebiuszkę
charakteryzuje także cienka i delikatna skóra, pokryta ciemnymi plamami i
czerwonymi kropeczkami, bez typowych dla innych płazów skupień gruczołowych i brodawek [8].
Grzebiuszki nie są jednak całkowicie pozbawione tych struktur wydzielniczych –
posiadają one specyficzne gruczoły, które w wyniku mechanicznego podrażnienia (np.
potarcia) wydzielają substancję o
zapachu czosnku – dzięki tej właściwości płaz ten bywał niekiedy nazywany „czosnkową żabą” lub „ropuchą czosnkową” (niem. Knoblauchskroete) [4]. Podczas mojego spotkania z tym
płazem nie dane mi było niestety poznać tego zapachu.
To jeszcze nie koniec ciekawych
cech tego płaza. Jak sama nazwa rodzajowa wskazuje grzebiuszki lubią zakopywać się
w ziemi i robią to niebywale sprawnie – najczęściej kiedy się przestraszą,
bowiem stronią one od ucieczki i wolą się schować przed napastnikiem. Zdolność
tą umożliwiają im modzele podeszwowe,
czyli zgrubienia na skórze tylnych kończyn. Za pomocą silnych ruchów odnóży
płaz usuwa glebę spod swojego ciała i wkręca się w ziemię ruchami przypominającymi
pracę korkociągu. Cała procedura zagrzebywania trwa około 2-5 minut. Ze względu
na swoje „górnicze” umiejętności i kamuflowanie się, uważa się je za rzadkość –
miałam więc trochę szczęścia, że ją spotkałam i to jeszcze w takich warunkach. Co
ciekawe, bardzo trudno odróżnić samca od samicy, gdyż dymorfizm płciowy u tego gatunku jest słabo zaznaczony – samice są
troszkę większe od swoich partnerów. Zmienia się to w porze godowej, kiedy u
samców na powierzchni ramion pojawiają się skupiska gruczołów naramiennych.
Ponadto wydzielina tych gruczołów umożliwia samicom odnalezienie swoich
wybranków, ponieważ ich godowe „nawoływania” są bardzo ciche w porównaniu do
innych płazów, np. żab. W dodatku grzebiuszki swoje wydają odgłosy (przypominające
nieco gdakanie, chrząkanie lub stękanie – do posłuchania TU) pod wodą, co jeszcze bardziej utrudnia im dobieranie się w pary. Gdy
poszukiwania partnera okażą się owocne, para łączy się w uścisk pachwinowy –
ampleksus (łac. amplexus – uścisk) [4][5].
W Czerwonej Liście
Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) grzebiuszka figuruje jako gatunek najmniejszej troski (least concern – LC) [6]. W Polsce grzebiuszka ziemna objęta jest ścisłą ochroną
gatunkową [4]. Niestety, w ostatnich
latach odnotowuje się spadek liczebności
populacji tego gatunku, zwłaszcza w południowej części Polski [7].
 |
| Fot.: Adrianna Rafalska (Nowy Krępiec, 23.04.2016 r.) |
 |
| Fot.: Adrianna Rafalska (Nowy Krępiec, 23.04.2016 r.) |
 |
| Fot.: Adrianna Rafalska (Nowy Krępiec, 23.04.2016 r.) |
- Płazy bezogonowe. Wikipedia. [dostęp: 07.07.2017]
- Grabińska B., 1997: Geografia płazów Europy na tle świata. Regionalizacja zoogeograficzna kręgowców Europy: powierzchnia jednostki a bogactwo taksonomiczne ssaków. Zeszyty IGiPZ PAN, 40, 6, s. 12. [dostęp: 07.07.2017]
- Grzebiuszkowate. Wikipedia. [dostęp: 07.07.2017]
- Grzebiuszka ziemna. Biblioteka Monitoringu Środowiska. [dostęp: 07.07.2017]
- Jagielska-Pawłowska A., Pawłowski A., 2004.: Czosnkowa ropuchożaba. Salamandra: Magazyn Przyrodniczy, 1, s. 8-10.
- Pelobates fuscus. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych.
- Budzik K. M., Budzik K. A., 2014: Nowe stanowisko grzebiuszki ziemnej (Pelobates fuscus) na południu Polski. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 70, 3.
- Olszowska M., 2013: Płazy Mazur. Wszechświat, 114, 8-9, s. 296-302.
